Direnç Nedir? Nerelerde Kullanılır? Sembolleri, Renk Kodları ve Çeşitleri

Direnç Nedir?

Direnç, elektrik akımını azaltan elektriksel bir bileşendir. Direncin akımı azaltma kabiliyetine direnç denir. Direncin birimi ohm(Ω)‘dur. Direnç değeri denklemlerde R harfi ile gösterilir.

Direnç kavramını şöyle bir benzetmeyle somutlaştırabiliriz. Bir su borusundan su aktığını hayal edelim. Bu su akışını azaltan ince bir boruyu direnç olarak düşünebiliriz.

Direncin Görevi Nedir?

Dirençler, devrelerde akımı sınırlamak ve belli bir değere sabitlemek için kullanılır. Ayrıca yüksek akıma karşı devreyi veya bileşenlerini korur. Gerilim ve akımı bölmek amacıyla da kullanılır. Yük görevi yapar. Isı enerjisi elde etmek için de kullanılır.

Direnç Nerelerde Kullanılır?

Dirençler, kullanım alanlarına göre farklı yerlerde kullanılır. Dirençler, elektrik ve elektroniğin olmazsa olmazıdır. Gerilim ve akım kontrolünde başat rol oynayan dirençler, kontrollü çıkış sinyali gerektiren devrelerde kullanılır. Işık, sıcaklık, ısı gibi birçok sensörlerde de yine karşımıza dirençler çıkar.

Direnç Sembolleri

Direncin elektronik devrelerdeki sembolü 2 farklı şekildedir:

Dirençlerde Renk Kodları Hesaplamaları

Dirençlerin direnç değeri (Ω) ve toleransı, direnç üzerinde belirten renk kodu bantları ile belirtilmiştir. Direnç değerini belirlemek için şu renk tablosu kullanılabilir:

 

Şimdi renk kodlarıyla 2 adet direncin, direnç değerlerini hesaplayalım.

 

4 bantlı ilk direncin üzerinde sırasıyla Kahverengi-Kırmızı-Yeşil-Altın renkleri yer almaktadır. Renk tablosuna bakıldığında kahverenginin 1‘i, kırmızının 2‘yi, yeşilin 5‘i ve altın renginin de %5‘i ifade ettiği görülür. Birinci ve ikinci rakam yan yana getirilir. Üçüncü rengin ifade ettiği değer 10’un üssü olarak (10⁵) yazılır. Dördüncü rakam tolerans değerini yani %5’i ifade eder. Böylece 12×10⁵ Ω = 1.200 kΩ tolerans %5 değerine ulaşılır.

5 bantlı ikinci direncin üzerinde ise sırasıyla Kahverengi-Siyah-Siyah-Kırmızı-Kahverengi  renkleri yer almaktadır. Yine aynı şekilde renk tablosuna bakıldığında kahverenginin 1‘i siyahın 0‘ı, yine siyahın 0‘ı, kırmızının 2‘yi, ve yine kahverenginin %1‘i ifade ettiği görülür.  Birinci, ikinci ve üçüncü rakam yan yana getirilir. Dördüncü rakamın ifade ettiği değer 10’un üssü olarak (10²) yazılır. Beşinci rakam tolerans değerini yani %1’i ifade eder. Böylece 100×10² Ω = 10.000 Ω tolerans %1 değerine ulaşılır.

Direncin Çeşitleri Nelerdir?

Dirençler üretim aşamasında farklı malzeme, kılıf tipi, sabit veya değişken gibi bazı etkenlere göre  birçok çeşidi bulunmaktadır. Dirençleri elektriksel güç değerlerine göre, Küçük Güçlü (2W ve altı) ve Büyük Güçlü (2W üstü) Dirençler olmak üzere ikiye ayırabiliriz:

1- Küçük Güçlü Dirençler (2W ve altı)

Küçük Güçlü Dirençler; Sabit Direnç, Ayarlı Direnç, Foto Direnç, Termistör vs. olarak sınıflandırabiliriz.

• • Sabit Direnç: Sabit direnç değerine sahip ve yüksek hassasiyeti olan dirençlerdir. Kullanılan malzeme cinsine göre 3’e ayrılır.
    • Karbon Direnç
    • Film Direnç (Hassasiyet değeri yüksektir)
    • Sigorta (Telli) direnç
  • Ayarlı Direnç: Değişken direnç değerine sahiptir. Hassasiyet çok önemli değildir. 3 farklı türde ayarlı direnç vardır:
    • Reosta
    • Potansiyometre
    • Trimpot
  • Foto Direnç: Işık değerine göre direnç değeri değişen dirençlerdir. LDR’ler foto dirençtir.
  • Termistör: Sıcaklık değerine göre direnç değeri değişen dirençlerdir. NTC (Sıcaklıkla direnç değeri azalan) ve PTC (Sıcaklıkla direnç değeri artan) olarak sınıflandırılır.
  • Entegre Direnç: Birden fazla direnç tek bir paket halindedir. Bu dirençlere entegre direnç ya da sıra direnç denir.
  • SMD Direnç: Yüzeye monte devre elemanları (SMD – Surface Mount Devices) anlamına gelir. Bilinen dirençlerden en belirgin farkı fiziksel yapısıdır. SMD dirençler, yapı olarak devre elemanlarına göre oldukça küçüktür. Böylece devre üzerinde oldukça az yer kaplar. Bu dirençler farklı direnç ve güç değerlerine sahiptir. Genellikle 0,03 ile 1 watt arasında güç değerine sahiptir. Farklı kılıf yapılarında imal edilen bu SMD dirençlerin üzerinde yer alan kodlarla direnç değeri belirlenebilir. Örneğin; Kodu 102 olan bir SMD direncin değeri 10×102 = 1000Ω‘dur. SMD dirençlerin bilinen standart kılıf tipleri ve ölçü değerleri şöyledir:

2- Büyük Güçlü Dirençler (2W üstü)

Güç değeri 2 Watt üstü olan dirençlerdir. Güç değeri arttıkça, direncin karşı koyabilme yeteneği artar. Taş direnç, Alüminyum direnç, Şönt direnç vs…

Yukarıdaki görselde dirençlerin güç değerleri belirtilmiştir. Güç değerlerinin artışıyla birlikte dirençlerin ölçü değerlerinin büyüdüğü görülüyor.