Transistör Nedir? Nerelerde Kullanılır? Çeşitleri ve Sembolleri

Transistör Nedir?

2 katman yarı iletken diyoda benzer üç katmanlı yarı iletken yapıya sahip olan bir transistör, akım veya gerilim akışını düzenleyen ve sinyaller için bir anahtar veya kapı görevi gören üç terminalli bir elektronik devre elemanıdır. Transistörler kimyasal yapısı gereği iki türe ayrılır. Bunlar PNP ve NPN Transistörlerdir.

Yukarıdaki görselde de yer aldığı üzere transistörler üç bacağa sahiptir. Bunlar Emitör, Kollektör ve Beyz bacaklarıdır.

Emitör: Ana işlevi bir dizi çoğunluk taşıyıcı, yani elektronlar veya delikler sağlamak olduğu için yoğun bir şekilde katkılanmıştır. Elektron yaydığı için Emitör olarak adlandırılır. E harfiyle belirtilir.

Beyz: İnce ve hafif katkılıdır. Ana işlevi, çoğunluk taşıyıcıları Emitör’den Kollektör’e geçirmektir. Bir çeşit anahtar görevi görür. B harfi ile gösterilir.

Kollektör: Adını, taşıyıcıları toplama işlevini yerine getirdiği için alır. Emitör ve Beyz’den biraz daha büyük değerdedir. C harfi ile gösterilir.

PNP ve NPN transistörlerinin sembolleri aşağıda gösterildiği gibidir:

Yukarıdaki NPN transistör sembolünde ok Emitör bacağı göstermektedir. PNP transistör sembolünde ise ok Kollektör bacağı göstermektedir. Bu nedenle, bir transistörü devrenizde kullandığınızda bacak bağlantılarına dikkat etmelisiniz.

PNP Tipi Çalıştırma

Bir PNP transistörünün çalışması aşağıdaki şekle bakılarak açıklanabilir. Burada emitör-beyz bağlantısının ileri eğimli olduğu ve kolektör-taban bağlantısının ters eğimli olduğu görülmektedir:
Bir PNP transistöründe iletim, delikler aracılığıyla gerçekleşir. Kollektör akımı, Emitör akımdan biraz daha azdır. Emitör akımındaki artış veya azalma kollektör akımını etkiler.

NPN Tipi Çalıştırma

Bir NPN transistörünün çalışması, aşağıdaki şekle bakılarak açıklanabilir, burada emitör-taban bağlantısının ileri eğimli olduğu ve kollektör-taban bağlantısının ters eğimli olduğu görülmektedir:
Bir NPN transistöründe iletim elektronlar aracılığıyla gerçekleşir. Kollektör akımı verici akımından daha yüksektir. Emitör akımındaki artış veya azalma Kollektör akımını etkiler.

Transistörün Görevi Nedir?

Akım ve gerilim akışını düzenleyerek devrede bir anahtar veya kapı görevi gören yarı iletken yapıya sahip 3 bacaklı transistörlerin sağladığı avantajlar bununla sınırlı değildir. Transistörler, yüksek gerilim kazancı sunarken, düşük güç uygulamalar için de ideal bir devre elemanıdır. Çalışması için düşük besleme gerilimi yeterlidir. Transistörün yer almadığı elektronik cihaz bulunmamaktadır, diyebiliriz.

Multimetre ile Transistörün Bacak ve Sağlamlık Kontrolü

Transistörün bacak tespiti (emitör-konnektör-beyz) ve sağlamlık kontrolünü multimetre ile gerçekleştirebiliriz. Diyot eşdeğerini göz önünde bulundurmak, bizlere kolaylık sağlayacaktır. NPN ve PNP transistörlerin diyot eşdeğeri şöyledir:

Yukarıdaki görselden anlaşıldığı üzere, NPN tipi transistör anotları birbirine bağlı iki diyot, PNP tipi transistör ise, katotları birbirine bağlı iki diyottur.

Transistörlerde bacak bilgilerinin belirtilmediği veya tespit etmeniz gerektiği durumlarda, multimetrenin bir probunu transistörün herhangi bir ayağına sabit tutunuz. Diğer probu ise, transistörün geriye kalan iki bacağına ayrı ayrı değdirilir. Multimetrede birbirine yakın iki değer okununcaya dek problar yer değiştirmelidir.

İstenen değerler multimetre ekranında okutulduğunda, probun sabit tutulan ucu transistörün beyz bacağını gösterir. Daha çok değerin okunduğu durumda probun diğer ucu emitör bacağa dokunmuş durumdadır. Diğer bacak ise konnektör bacaktır.

 

Beyz bacağına sabit tutulan probun rengi kırmızı (+) ise transistör NPN tipindedir. Beyz bacağında sabit tutulan probun rengi siyah (-) ise transistör PNP tipindedir. Öte yandan transistörün emitör-beyz ve beyz-kolektör uçları ters polarma edilirse ölçü aleti, “OL” veya “1” şeklinde maksimum gerilim değerini gösterir.

Transistör Nerelerde Kullanılır?

Transistörler yapısı gereği, yükselteç olarak çalışma özelliğine sahip olduğunu biliyoruz. Daha yaygın olan kullanım amacı devrede anahtarlama yapmaktır. Kısacası elektroniğin her alanında kullanılmaktadır diyebiliriz. Bu sebeple elektronik dünyasının olmazsa olmazı bir elektronik devre elemanlarındandır.

Transistör Çeşitleri Nelerdir?

Kimyasal yapısına göre NPN ve PNP şeklinde 2’ye ayırdığımız transistörlerin, kullanım alanlarına göre birçok çeşidi bulunmaktadır. Transistörlerin başlıca; Yüzey birleşmeli (Jonksiyon) transistör (BJT), Nokta temaslı transistör, Unijonksiyon transistör, Alan etkili transistör (FET), Foto transistör, Tetrot (dört uçlu) transistör vs. çeşitleri bulunmaktadır